Bilişim teknolojileri, bir yandan tüketicilere çeşitli nimetler sunarken diğer yandan onları bazı ciddi problemlerle baş başa bırakmaktadır. Hukukun radarına girmeye başlayan bu problemlerden biri, dijital içerik ve hizmetlerin sözleşmeye uygun şekilde temin edilmemiş olmasıdır. Bir spor müsabakasının dijital yayınında donma ve gecikmelerin yaşanması, antivirüs uygulamasının casus yazılım içermesi ve bulut bilişim hizmetindeki fotoğraflara erişilememesi hâlleri sözleşmeye uygunlukla ilişkilidir. Bu eser, anılan durumlarla ilgili olarak Avrupa Birliği, Alman ve Türk Hukukundaki düzenlemelere mercek tutmaktadır.
Furkan Güven Taştan (2023) Dijital İçerik ve Hizmetlerin Sözleşmeye Uygunluğu Tüketici İşlemleri Özelinde Avrupa Birliği, Alman ve Türk Hukukunun Karşılaştırmalı Analizi, XXV + 310 s., On İki Levha. ISBN 978-625-432-689-9
Kitapta cevabı aranan sorular
Temel araştırma sorusu:
Türk tüketici hukukundaki mal ve hizmet ayrımına dayanan kurallar, dijital içerik ve hizmetlerin sözleşmeye uygunluğunun değerlendirilmesinde tüketici menfaatlerinin korunması için yeterli midir? Şayet yetersizse, Avrupa Birliği ve Almanya örneklerinden hareketle Türk Hukukunda nasıl bir reform gerçekleştirilmelidir?
Alt araştırma soruları:
1. Dijital içerik ve hizmetler, geleneksel mal ve hizmet ayrımında nereye konumlandırılabilir?
2. Modern bir borçlar hukuku kavramı olan sözleşmeye uygunluk nedir ve hangi ifa engellerini kapsar?
3. AB ve Alman Hukukunda dijital içerik ve hizmetlerin sözleşmeye uygunluğu için öngörülen şartlar ile uygunsuzluk hâlinde tüketicinin seçimlik hakları nelerdir?
4. Türk Hukukunda (de lege lata), dijital içerik ve hizmetlerin sözleşmeye uygunluğuna dair kurallar bakımından bir reforma ihtiyaç var mıdır?
5. İhtiyaç varsa, olması gereken hukuk bakımından (de lege ferenda) nasıl bir reform gerçekleştirilmelidir?
Kitabın bölümleri
Bölüm 1 – Temel Kavramlar
§ 1. Dijital İçerik ve Hizmetler
I. Teknik Bir Kavram Olarak Dijital İçerik ve Hizmetler
II. Dijital İçerik ve Hizmetlerin Mal ve Hizmet Ayrımındaki Yeri
III. Karşılaştırmalı Hukukta Dijital İçerik ve Hizmetler
IV. Hukuki Bir Kavram Olarak Dijital İçerik ve Hizmetler
§ 2. Sözleşmeye Uygunluk
I. Sözleşmeye Uygunluk Kavramının Tarihî Gelişimi
II. Karşılaştırmalı Hukukta Sözleşmeye Uygunluk
III. Sözleşmeye Uygunluğun Tanımı, Kapsamı ve Edim Türlerine Uygulanabilirliği
IV. Sözleşmeye Uygunluğun Hukuki Niteliği
Bölüm 2 – Avrupa Birliği ve Alman Hukukunda Dijital İçerik ve Hizmetlerin Sözleşmeye Uygunluğu
§ 3. Düzenlemelerin Uygulama Alanı
I. Düzenlemelerin Kişi Bakımından Uygulanması
II. Düzenlemelerin Maddi Bakımdan Uygulanması
III. Düzenlemelerin Zaman Bakımından Uygulanması
§ 4. Dijital İçerik ve Hizmetlerin Sözleşmeye Uygunluğu İçin Şartlar
I. Sözleşmeye Uygunluğun Kapsamı ve İnceleme Sistematiği
II. Sözleşmeye Uygunluğun Şartları
III. Sözleşmeye Uygunluğun Değerlendirilme Zamanı
IV. Sorumluluğun Sınırlandırılması veya Kaldırılması
§ 5. Sözleşmeye Uygunluğun Bulunmaması
I. Sözleşmeye Uygunluğun Bulunmamasının Tespiti
II. Tüketicinin Seçimlik Hakları
III. Zamanaşımı ve İspat Yükü
Bölüm 3 – Türk Hukukunda Dijital İçerik ve Hizmetlerin Sözleşmeye Uygunluğu
§ 6. Yürürlükteki Hukuk
I. Dijital İçerik ve Hizmetlerin Tüketici İşlemlerinin Konusunu Oluşturması
II. Sözleşmeye Uygunluğun TKHK’deki Yeri
III. Dijital İçerik ve Hizmetlerin Ayıplı İfasından Doğan Sorumluluk
§ 7. Olması Gereken Hukuk
I. Dijital İçerik ve Hizmetlerin Mallardan Ayrıştırılması
II. Dijital İçerik ve Hizmetlere Özgü Kuralların Tesisi
III. Sözleşmeye Uygunluk Kavramının Tercih Edilmesi
IV. Çözüm Önerilerinin Türk Hukukuna Uyarlanması
Özet
Yazılımlardan dijital video mecralarına, elektronik kitaplardan bilgisayar oyunlarına kadar birçok çeşidi olan dijital içerik ve hizmetler, yaygın bir şekilde tüketici işlemlerinin konusunu oluşturmaktadır. Söz konusu işlemlerde, sözleşme hukukuna dair karşılaşılabilecek problemlerden biri, ifanın konusuyla ilişkili tüm hususlarda tam ve doğru bir ifayı gerçekleştirme yükümlülüğü anlamına gelen sözleşmeye uygunluk hâlini ilgilendirmektedir.
Dijital içerik ve hizmetler, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da normatif olarak mal kategorisinde değerlendirilmektedir (TKHK m. 3/h). Türk Hukukundaki tüketiciyi koruyan düzenlemelerde doğrudan bir karşılığı bulunmamakla birlikte sözleşmeye uygunluğun ayıptan ari ifa hâliyle özdeşleştirilmesi mümkündür. Yani dijital içerik ve hizmetlerde sözleşmeye uygunluk, TKHK’deki ayıplı mallara ilişkin hükümlere tabidir. Ancak bu hükümler, genellikle sofistike özellikler taşıyan dijital içerik ve hizmetlerin konu edildiği sözleşme ilişkilerinde tüketici menfaatlerini korumakta yetersiz kalmaktadır. Mesela Kanun’da öngörülen lüzumlu vasıf kriterleri, dijital içerik ve hizmetler için oldukça soyuttur. Yine ayıplı mal hükümlerinin, bulut bilişim hizmetlerindeki gibi sürekli edimle temin edilen dijital içerik ve hizmetlere uygulanmasında çeşitli problemler doğabilir. Ayrıca 99/44 sayılı mehaz Direktif’te sözleşmeye uygunluk kavramına yer verilmesine rağmen TKHK’de ayıp kavramına başvurulması, ayıbın kapsamına ilişkin TBK’daki tartışmaların TKHK’ye taşınmasına yol açmıştır. Anılan problemlerin çözümü amacıyla oluşturulmuş bir yargı içtihadına rastlanmamıştır. Parasal sınır nedeniyle temyiz yoluna başvurmanın genellikle mümkün olmadığı tüketici uyuşmazlıkları için bu tür bir içtihadın oluşmasını beklemek de gerçekçi görünmemektedir. Öyleyse Türk Hukuku için bu konuda bir reform ihtiyacı doğmuştur.
Gerçekleştirilecek reformda, bir dünya standardı hâline gelmesi muhtemel olan AB ve Alman Hukuku düzenlemeleri model alınabilir. Konuya ilişkin Avrupa Birliği 2019/770 sayılı Dijital İçerik Direktifi ile Alman Medeni Kanunu (BGB) § 327 vd. hükümlerinde, dijital içerik ve hizmetlerin sofistike özellikleri dikkate alınarak tüketicinin dijital dünyadaki menfaatlerinin korunmasına hizmet eden bir anlayış benimsenmiştir. Ne var ki bu hükümler, esasa ilişkin bazı yönlerden eleştiriye muhtaç olduğu gibi regülasyon yöntemi açısından da taşıması gereken nitelikler olan öz ve kolay anlaşılır olmaktan uzaktır. Bu kapsamda çalışmada AB ve Alman Hukukunun anılan düzenlemeleri mercek altına alınarak Türk Hukukunda nasıl bir çözüm üretilmesi gerektiğine yoğunlaşılmaktadır.
Anahtar kelimeler
İlgili çalışmalar
- Aralık 2023 | Blog yazısı: Dijital İçerik ve Hizmetler ile Dijital Unsurlu Mallar: AB Tüketici Müktesebatının Yeni Kavramları
- Aralık 2023 | Blog yazısı: Tüketicinin Korunmasında Dijital Devrim: AB’nin Yenilikçi Yaklaşımları
- Nisan 2023 | Çalıştay sunumu: Akıllı Sözleşme Şablonlarında Ayıp ve Tüketicinin Korunması
- Kasım 2022 | Bildiri özeti: Dijital İçerik ve Hizmetler, Mal ve Hizmet Ayrımını Sarstı mı? AB Tüketici Hukukundan Güncel Bir Yaklaşım