Önce müvekkil, ardından içtihatlar, doktrin ve varsa diğer bilgi kaynakları… Avukatın hukuk tabiatında dağınık hâlde bulunan bu bilgileri sistematize etmesi ve ardından muhakeme yaparak somut olaya uyarlaması için zorlu ve yorucu bir süreci yürütmesi gerekiyor. Zihin haritalama yöntemi, karmaşık bilgi kaynaklarını sistematik hâle getirmeye yaraması ve sözlü-yazılı beyanlara farklı bir perspektif katması itibariyle tam da bu noktada avukat için süreci kolaylaştırmaya aday bir yöntem olarak karşımıza çıkıyor.
Zihin haritalama yöntemi, dairesel bir yapıya sahip olması yönüyle beynin tabiatına daha uygun bir not alma biçimidir. Bu özelliği aynı zamanda esnek not alma imkânı sağlar. Yöntem, görsel öge, farklı renk-boyutlar ihtiva etmesi, konu başlıkları arasında ilişki kurma imkânı sağlaması ve bütüncül bir bakış açısı sunması itibariyle hatırlamayı da kolaylaştırır. Tony Buzan’ın yaygınlaştırdığı yönteme, faydalarından hareketle zihnin İsviçre çakısı, zihni geliştirme aracı ve zihnin aynası gibi nitelendirmelerde bulunulmaktadır.
1. Yöntem nasıl uygulanır?
Yöntemi uygulamak için öncelikle –A3 gibi– büyük boyutta bir kağıt seçilmelidir. Yatay pozisyona getirilmiş bu kağıdın ortasına konuyu çağrıştıran bir görsel yerleştirilmeli ve konu başlığı yazılmalıdır. Konu başlığının çevresine dairesel bir sırayla farklı renklerle yazılmış ana başlıklar yerleştirilmelidir. Ana başlıkların etrafına yerleştirilen alt başlıklar, bağlı olduğu ana başlığın rengiyle aynı, fakat diğer ana başlıkların renginden farklı olmalıdır. Böylelikle başlıklar arasında görsel bir ayrım sağlanmış olur. Esnekliğin sağlanması için ana başlıkların arasında mutlaka boşluk bırakılmalıdır. Boşluklar, sonradan zihin haritasına yeni başlıkların eklenmesini kolaylaştıracaktır.
Elle uygulaması mümkün olsa da yöntemin bilgisayar üzerinden uygulanmasının çok daha başarılı sonuçlar oluşturacağını ifade etmeliyiz. Bilgisayarda kullanılabilecek bazı zihin haritalama yazılımları:
- Masaüstü yazılımlar: Freemind, Mindomo, Xmind, Mindjet, iMindmap
- Tarayıcı yazılımları: Mindmup.com, Mindmeister.com, Text2mindmap.com, Coggle.it, Wisemapping.com
2. Avukatlar bu yöntemden hangi alanlarda faydalanabilir?
a) Araştırma yaparken ve bilgi toplarken
Mevzuat, içtihat ve bilimsel eserlerin incelenmesini gerektiren hukuki araştırma sürecinde avukatlar, genellikle standart not alma yönteminden faydalanır. Ancak bilgileri hatırlamayı ve bilgiler arasında bağlantı kurmayı güçleştiren, metni tekrar okuma ihtiyacını gündeme getiren bu yöntem zaman kaybına neden olmaktadır. Buna karşılık esnekliği sayesinde yeni notların haritaya eklenebilmesi, araştırma konusuna ilişkin farklı mecralardaki bilgilerin büyük bir zihin haritasında gösterilmesinin mümkün olması nedeniyle zihin haritalama yönteminin araştırma sürecinde kullanılması, bizce meselenin çözümüne ilişkin verimi artıracaktır.
Avukatlıkta araştırma süreci, bilinen hukuk kaynakları dışında olay ve olgularla daha da karmaşık bir hâle gelmektedir. Bu meslek açısından olay ve olguların aydınlatılması, yazılı kaynakların araştırılması kadar önemlidir. Zirâ somut olayın şartlarına uymayan teorik bir bilgi, avukat için hiçbir anlam ifade etmez. Yöntemle birlikte bilinen hukuk kaynaklarından elde edilen bilgiler ile olay ve olguların aynı zihin haritasında birleştirilmesi mümkün olacak, böylelikle daha etkin bir araştırma süreci sağlanacaktır. Neticede bir hukuki mesele avukatın zihninde ‘müvekkil’, ‘doktrin’ ve ‘içtihat’, ‘olay ve olgular’ şeklinde dörde bölünmek yerine, tek bir zihin haritasında canlanacaktır.
b) Yazılı beyanda bulunurken
Avukatlar, hukuki metinlerin yazımında da yöntemden faydalanabilir. Özellikle metne ilişkin fikirlerin toparlanması; metnin alt başlıklar hâlinde sistematik bir düzene sokulması ve bu başlıklar arasındaki ilişkilerin gösterilmesi açısından zihin haritalama yöntemi yararlıdır. Yöntem, böylelikle yazar avukat açısından metnin yazımını daha kısa bir sürede tamamlama; okuyana da o metni daha kolay bir şekilde tarayıp anlama imkânı sunar.
Ayrıca avukatların, karmaşık bir davanın olay örgüsünü ve lehteki argümanlarını içeren zihin haritasını dilekçede bir figür olarak göstermesi de mümkündür. Böylelikle, konuyu özetleyen bir zihin haritasının yer aldığı dilekçe, yargılama makamları nezdinde daha etkili olabilecektir.
c) Sözlü beyan sunarken
Zihin haritaları, avukatlar tarafından davaya ilişkin argümanların mahkemelere sunulması esnasında da kullanılabilir. Kanaatimizce bir zihin haritasıyla sistematize edilmiş sözlü beyan, yöntemin uygulanmadığı bir beyana göre daha çok etkilidir. Özellikle duruşmalarda, avukatları dinleme konusunda sabırsız davranan Türk hâkimlerine, sayfalarca bilgi aktarmaya çalışmak yerine, bir zihin haritası üzerinden konunun kilit noktalarını anlatmanın verimi artıracağını düşünüyoruz.
d) Bilgi notu oluştururken
Avukatların standart not alma yöntemiyle, doğrusal (linear) şekilde hazırlanmış bilgi notları yerine zihin haritalama yöntemini kullanması, o işle ilgili öz bilgi sunması ve meseleler arasındaki ilişkileri görsel olarak ifade etmesi açısından kanaatimizce daha verimli olacaktır. Böylelikle bilgi notlarının oluşturulması için harcanan emek ve zamandan önemli ölçüde tasarruf sağlanır. Ayrıca doğrusal yöntemle (linear) hazırlanmış bilgi notları yerine, tek sayfalık zihin haritalarının oluşturulması, bilgi notunu okuyacak olanların meseleler arasındaki ilişkiyi daha iyi kavrayabilmesine hizmet eder.
e) Diğer alanlarda
İfade ettiğimiz alanlardan başka, zihin haritalama yönteminden, danışmanlık işlerinin planlanmasında ve dava stratejilerinin belirlenmesinde; birden çok avukatın katıldığı toplantılarda beyin fırtınası yapma konusunda da yararlanılabilir. Yine dava dosyalarına özgü zihin haritalarının hazırlanmasıyla, uzun duruşma aralarının ardından, davaya özgü kilit bilgilerin kolaylıkla hatırlanması da mümkün olacaktır.
Esasında avukatın dâhlinin bulunduğu her alanda kullanılabilecek bu yöntem, bizce hukuku biraz olsun renklendirerek hukuki problemleri berraklaştırmaktadır. Dolayısıyla adalet peşinde koşan avukatların bu yöntemden faydalanacağını umuyorum.
Bu yazı, yazar tarafından yayımlanan “Hukukta Zihin Haritalama” başlıklı makalenin avukatlara özgü şekilde kısaltılmış hâlinden ibarettir. Kısaltılmış bu hali, ilk kez H+ Dergi’nin 2. sayısının 46 ila 49. sayfalarında yer almıştır.
Konu hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Taştan, Furkan Güven; ‘Hukukta Zihin Haritalama’, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı: 30, Nisan 2016.