Hukuk Öğrencileri için Zihin Haritalama

Dört yüz beş yüz sayfalık tuğla görünümlü hukuk kitaplarını, akılda kalıcı bir şekilde, ortalama yirmi zihin haritasıyla özetlemek mümkün mü? Bir tezin planını yaparken bu yöntemden yararlanılabilir mi? Borçlar Hukuku Genel Hükümler anlatan bir öğretim üyesinin <Borçlunun Temerrüdü> konusuna ilişkin bir zihin haritası hazırlayarak dersi bu zihin haritasından işlemesi mümkün mü?

Bu sorularla yazmaya başlamıştım blog yazısını. Sonrasında yazı hacim kazanarak “Hukukta Zihin Haritalama” başlıklı bir makaleye dönüştü. Hakem incelemesinden geçen bu makale, geçtiğimiz günlerde Türkiye Adalet Akademisi Dergisinin Nisan 2017 sayısında yayımlandı. Makalede bu yöntemin; hukukçular tarafından öğretim faaliyetleri, araştırma yapma-bilgi toplama, hukuki yazım ve sunum gibi alanlarda nasıl uygulanacağını incelemiştim. Ancak zihin haritalama yönteminin benim için önemli bir yönü daha bulunuyordu. O da hukuk öğrencilerinin bu yöntemden nasıl faydalanabileceği idi. Neticede blog yazısının konusu da bu oldu.

Zihin haritalama yöntemi nedir?

Zihin haritalama yöntemine ilişkin uzun (ve dolayısıyla sıkıcı) bilgilere makalede yer vermiş olmam nedeniyle, yeniden burada yönteme ilişkin ayrıntılı açıklamalar yapmayacağım. Özetle zihin haritalama yöntemi, bilginin görsel şekilde sunulmasını ve düzenlenmesini ifade eden bir bilgi haritalama yöntemi ve şema türüdür. Tony Buzan’la yaygınlaşan bu yönteme faydalarından hareketle ‘zihni geliştirme aracı’, ‘zihnin aynası’ ve ‘zihnin İsviçre çakısı’ gibi nitelendirmelerde bulunuluyor.

Yöntemin temel faydaları dairesel yapısı nedeniyle beynin tabiatına uygun bir not alma biçimi olması ve esnek not almaya imkân sağlamasıyla birlikte görsellik ihtiva etmesi ve bütüncül bir bakış açısı sunması itibariyle hatırlamayı kolaylaştırmasıdır.

Yöntem nasıl uygulanır?

Yöntemin uygulanması için öncelikle –A3 gibi– büyük boyutta bir kağıt seçilmelidir. Yatay pozisyona getirilmiş bu kağıdın ortasına konuyu çağrıştıran bir görsel yerleştirilmeli ve konu başlığı yazılmalıdır. Konu başlığının çevresine dairesel bir sırayla farklı renklerdeki kalemlerle ana başlıklar yerleştirilmelidir. Ana başlıkların etrafına yerleştirilen alt başlıklar, bağlı olduğu ana başlığın rengiyle aynı, fakat diğer ana başlıkların renginden farklı olmalıdır. Böylelikle başlıklar arasında görsel bir ayrım sağlanmış olur. Esnekliğin sağlanması için ana başlıkların arasında mutlaka boşluk bırakılmalıdır. Boşluklar, sonradan zihin haritasına yeni başlıkların eklenmesini kolaylaştıracaktır.

Bunların tamamının, yöntemin uygulanmasını sağlayan çeşitli bilgisayar yazılımları aracılığıyla uygulanması da mümkündür. Ben internet tarayıcısı üzerinden Mindmup; bilgisayarda ise Xmind yazılımını kullanmayı tercih ediyorum. Kullanılacak yazılımı seçerken ‘dışa aktar‘ menüsünde yüksek kaliteli JPG ya da PDF seçeneklerinin olması; ayrıca mümkünse sunumlar için bir sunum modu olup olmadığına dikkat etmenizi öneririm. Zira bilgisayar üzerinden hazırlayacağınız zihin haritalarının çıktısını alırken veya sunumlarda kullanırken bu iki özelliğe ihtiyacınız olacak.

Hukuk öğrencisi, bu yöntemden hangi alanlarda faydalanabilir?

Birkaç yıl önce keşfettiğim ve özellikle yüksek lisansa hazırlık döneminde hazırlamaya başladığım zihin haritalarının, hazırlık aşaması yorsa da, öğrenme sürecimi kolaylaştırdığı ve akılda kalıcılığını arttırdığına bizzat şahit olduğumu söyleyebilirim. Bu konuda şimdiye kadar edindiğim tecrübeleri, şöyle oldu:

Derste not alırken

Çoğu hukuk öğrencisinin not alırken kullanmayı tercih ettiği bilgilerin lineer tarzda, anlamlı bir bütünlük olmaksızın alt alta sıralandığı standart not alma yöntemi yerine, zihin haritalama yönteminin kullanılmasının dinleme verimini gözle görülür şekilde artırdığını düşünüyorum.

Özet oluştururken

Tuğla kalınlığındaki hukuk kitaplarının bitmeyen paragraflarını okurken, konunun başını unutanlar için ideal bir yöntem, zihin haritalama. Özellikle kitap özetlerinin bu yöntemle oluşturulması, sonrasında, bilgileri hatırlamak için harcanan süreyi bir hayli düşürüyor. Dersi/kitabı tekrar ederken aranılan bilgi, kolayca bulunabiliyor.

Araştırma yaparken ve bilgi toplarken

Özellikle yüksek lisans ve doktora aşamasındaki öğrenciler açısından, makale, kitap, mevzuat, içtihat gibi birden fazla ortamda gerçekleştirilen araştırma yapma sürecinin standart not alma yöntemiyle üstesinden gelmek, kanaatimce pek zordur. Zira standart not alma yöntemi, bilgileri hatırlamayı ve farklı kaynaklardaki bilgiler arasında bağlantı kurmayı güçleştirmekte, metni tekrar okuma ihtiyacını ortaya çıkararak zaman kaybına neden olmaktadır.

Zihin haritalama yönteminde ise yöntemin esnekliği sayesinde yeni notların kolaylıkla haritaya eklenebilmesi, araştırma konusuna ilişkin farklı mecralardaki bilgilerin büyük bir zihin haritasında gösterilmesini sağlar. Yöntemin araştırma aşamasında kullanılmasıyla, metinlerin yeniden gözden geçirilme ihtiyacı ortadan kalkarak zamandan kazanılacaktır.

Akademik metin yazarken

Özellikle yüksek lisans ve doktora düzeyindeki öğrenciler bakımından zihin haritalama yöntemiyle yazılacak metne ilişkin fikirlerin toparlanması; alt başlıklar hâlinde sistematik bir düzene sokulması ve bu başlıklar arasındaki ilişkilerin gösterilmesi sağlanır. Yöntem, böylelikle öğrenciye metnin yazımını daha kısa bir sürede tamamlama; okuyana da o metni daha kolay bir şekilde tarayıp anlama imkânı sunar.

Hukuk öğrencileri ve akademisyenlerin, makaleden teze, yüksek lisans ödevlerinden doktora sonrası çalışmalarına kadar her seviye ve türdeki akademik yazımı planlamak amacıyla zihin haritalama yöntemini kullanması mümkündür. Bilindiği üzere akademik çalışmalarda öncelikle konuya ilişkin okumalar yapılmakta, ardından konunun kapsam ve sınırlarını çizmek amacıyla alt başlıkları belirten ‘içindekiler tablosu’ çıkarılmaktadır. Bunun yerine, zihin haritalama yönteminin kullanılması, yönteme ilişkin mezkur yararların akademik yazım sürecine entegre edilmesini sağlayacaktır.

Zihin haritalama, aynı zamanda konuya ilişkin yeni ayrıntıların ortaya çıkarılmasını temin eder:

Bu aşamada yöntemin akademik yazıma etkisine dair Mahmud, Rawshon ve Rahman tarafından yapılan deneysel bir çalışmadan söz etmek yerinde olacaktır.^[1] Üçlü, otuz lisans öğrencisine bir “essay” ödevi vermiş; otuz öğrencinin yalnızca bir kısmına zihin haritalama yönteminden yararlanma serbestisi tanımıştır. Sonuçta yöntemden yararlanmayanlar yalnızca ortalama yedi alt başlıkta meseleyi ifade ederken, zihin haritalama yöntemini kullanarak ödevi hazırlayan öğrenciler ise meseleyi ortalama on dokuz alt başlıkta değerlendirmiştir.

Sunum yaparken

Hukuk öğrencisinin hazırlayacağı sunumu zihin haritalama yöntemiyle planlaması ve anlatımın bu zihin haritası üzerinden gerçekleştirmesi; bilgi ve fikirlerin sistematik hale getirilerek daha kolay şekilde sunulmasını sağlar.

Sözlü anlatımın slayt gösterisiyle desteklendiği sunumlarda, konuyla ilgili zihin haritasının özetleyici bir görsel olarak başta veya sonda gösterilmesi, dinleyicilerin konunun bütününü görmesi açısından yararlı olacaktır.

***

Neticede zihin haritalama yönteminin, siyah-beyaz hukuk metinlerinin anlama süreçlerini kolaylaştırdığına inanıyorum ve bu yöntemi hukuk eğitiminin her aşamasındaki öğrencilere öneriyorum.